Aan allebei de kanten van de A1 leven dezelfde diersoorten, zoals kleine zoogdieren (bijvoorbeeld marters), reptielen en amfibieën (zoals salamanders). De A1 vormt voor die soorten een barrière. Er zijn op meerdere plekken onderdoorgangen, maar die zijn niet speciaal voor die diersoorten geschikt.

Rijkswaterstaat heeft daarom bij diverse onderdoorgangen extra maatregelen voor deze dieren getroffen. Zo is bijvoorbeeld bij het viaduct Zuster Meijboomlaan de dassenvoorziening hersteld, en hebben we bij verschillende viaducten stobbenwallen gemaakt. Deze stobbenwallen, die bijvoorbeeld bij de viaducten Arnhemseweg en Kuipersdijk te vinden zijn, dienen als schuilplaats voor diverse kleine zoogdieren.

Met de verbreding van de A1 zagen gemeente Voorst en Apeldoorn kansen om de natuurwaarden op een aantal locaties extra te versterken. Ook waterschap Vallei en Veluwe en provincie Gelderland waren hierbij aangesloten. De beide gemeenten hebben, toen de plannen op tafel kwamen voor de verbreding van de A1,  gelijk stappen gezet om aan te sluiten bij die werkzaamheden. Want: samen kom je verder. Ze maakten samen met het waterschap concrete plannen voor de aanleg van twee extra ecologische verbindingszones bij de Groote Wetering en de Fliert.  De samenwerking tussen beide gemeenten, het waterschap, de provincie Gelderland en Rijkswaterstaat zorgde ervoor dat de extra voorzieningen aangelegd konden worden tegelijk met de noodzakelijke aanpassingen voor de verbreding van de A1.

'Samenwerking is in dit soort situaties bijna een verplichting' 

Ben Roeterd, gemeente Voorst 

Samenwerking

Maar hoe is deze samenwerking eigenlijk tot stand gekomen? De gemeente Apeldoorn en Voorst  waren de initiatiefnemers voor deze samenwerking. Er zijn al meerdere projecten door beide gemeenten samen uitgevoerd; samenwerking is in dit soort situaties bijna een verplichting. Zoals ze zelf aangeven: 'We weten elkaar te vinden, juist ook omdat we veel samen optrekken voor natuurontwikkeling. Er is door die langdurige samenwerking ook veel onderling vertrouwen.' Voor beide gemeenten is deze samenwerking een mooi voorbeeld van het tot uitvoering brengen van dezelfde groenambities.

Het waterschap en de provincie zijn ook in een vroeg stadium aangehaakt als belanghebbenden, en hebben gedurende de voorbereiding actief meegedacht.

De gemeenten zijn ook in gesprek gegaan met boeren in het gebied. Samen hebben ze gezocht naar antwoorden op vragen als 'Hoe zorgen we dat dieren ook op agrarische percelen kunnen leven en deze kunnen passeren?' en 'Hoe zorgen we dat de agrarische percelen ondersteunend zijn aan het natuurlijke landschap?'. Samen met agrariërs is gezocht naar plekken om meer beplanting toe te passen.

En Rijkswaterstaat? Rijkswaterstaat had vooral een faciliterende rol: Doordat er voor de verbreding van de A1 allemaal processen al liepen, was het voor de gemeenten efficiënt om hier bij aan te haken. Of: Werk met werk te maken. Zonder de plannen van Rijkswaterstaat zou de aanvulling van groenwaarden in het landschap moeilijker zijn gelopen. Rijkswaterstaat zat, zoals de gemeenten aangeven, 'in de meewerkstand', en hebben actief geholpen met  de totstandkoming van de plannen en de realisatie ervan. De ervaring van Rijkswaterstaat is een waardevolle toevoeging geweest.

'Rijkswaterstaat zat in de meewerkstand'

Marjolijn Bijsterveld, gemeente Voorst 

Tijdens het hele ontwerp- en uitvoeringstraject is samen opgetrokken. En uiteindelijk heeft Heijmans in opdracht van Rijkswaterstaat het definitief ontwerp gemaakt en uitgevoerd. Dit in nauw overleg met alle betrokken partijen.

Soorten en zones

Mede door deze samenwerking zijn er uiteindelijk bij de meeste onderdoorgangen en viaducten die de A1 kruisen ecologische verbindingen aangelegd. Afhankelijk van de soorten die in het gebied voorkomen is die zone anders ingericht. Zo zijn er op veel plaatsen stobben neergelegd die voor kleine (zoog-)dieren interessant zijn. De verlichting van een deel van de tunnels is aangepast zodat de tunnels door vleermuizen gebruikt kunnen worden. Dat betekent dat de verlichting anders van kleur is, minder fel brandt of zelfs dimbaar is. Ook is er kritisch gekeken naar de mogelijkheden voor taludbeplanting, zodat het inheems is, de biodiversiteit bevordert en aansluit op de aanwezige soorten in het gebied. En op meerdere plaatsen zijn bijenhotels aangebracht.

De Groote Wetering

Op initiatief van gemeente Apeldoorn en Voorst zijn er bij de Groote Wetering extra ecologische voorzieningen gerealiseerd tijdens de verbreding van de A1. De Groote Wetering is een watergang tussen de Veluwe, het Woudhuis en de IJssel, en aangemerkt als ecologische verbindingszone voor soorten als de kamsalamander en de winde. De gemeenten zagen in dit projectgebied potentie om het leefgebied voor deze soorten te versterken. Het natuurterrein naast Bredenoord aan de zuidkant van de A1, dat ook door Bredenoord is ontwikkeld, moest verbonden worden met een nieuwe ‘stapsteen’ aan de noordkant van de A1 om daarmee een robuust natuurnetwerk te maken. En er was aandacht voor vleermuizen! Dit zijn beschermde dieren, die we graag meer ruimte geven in de omgeving. Rijkswaterstaat heeft op deze locatie aan de noordzijde van de A1 een voormalige boerderij aangekocht. Deze moest grotendeels worden afgebroken om de verbreding van de A1 ter plaatste te kunnen realiseren. Maar een oude schuur kon blijven staan. Hierin is een betonnen bunker gemaakt: een vleermuizenhotel. Dit vleermuizenhotel zorgt dat vleermuizen een veilige plek hebben om te overwinteren en ook om in de zomer te leven. Ook zijn er veel broedgelegenheden voor diverse soorten vogels gemaakt die inmiddels allemaal al bewoond zijn.

Rondom het vleermuizenhotel zijn plasdraszones gemaakt. Deze zijn aantrekkelijk voor de kamsalamander en winde. Dat zijn de belangrijkste soorten in dit gebied. Maar door het gebied voor deze soorten aantrekkelijk te maken, kunnen ook andere soorten profiteren van deze nieuwe voorzieningen. Met het gebruik van inheemse planten ontstaat een natuurgebied dat een aantrekkingskracht heeft voor dieren uit de omgeving: om te leven, te foerageren of alleen als tussenstop onderweg naar een nieuw leefomgeving. Door het geschikt maken voor de winde is het gebied bijvoorbeeld ook aantrekkelijk voor de ijsvogel, otter, hermelijn, bever en vele andere soorten.

De Poort van Twello

Bij aansluiting Twello ligt watergang de Fliert. De Fliert is een verbinding tussen Bussloo en het gebied rond de IJssel bij Twello. Deze natuurlijk meanderende beek, is zeer aantrekkelijk voor bijvoorbeeld de kamsalamander. Deze kamsalamander heeft het op het moment moeilijk in Nederland. Met het vergroten van zijn leefgebied door de aanleg van ecozones hopen we deze diersoort meer ruimte te kunnen bieden.

Het eerste plan voor de heraanleg van de Fliert naar de andere kant van de Fliertweg was ambitieus. Te ambitieus en te kostbaar, zoals bleek in de uitwerking. De gemeente heeft vervolgens laten onderzoeken wat wel mogelijk was op deze locatie:  een goed ingerichte verbindingszone voor kamsalamanders, die ook interessant is als passage voor bijvoorbeeld dassen. Uiteindelijk is er op deze locatie een kleine extra watergang, een droge greppel met stobbenwal en extra  beplanting gerealiseerd. Dit verbindt de noord- en zuidzijde, en zorgt er ook voor dat je na uitvoegen vanaf de A1 in een groene omgeving terecht komt. Er is ook een vrijliggend fietspad aangelegd zodat ook recreanten via de natuurverbindingen kunnen wandelen en fietsen, en ervan kunnen genieten.

De Polderweg

Tijdens de planstudie voor de verbreding van de A1 heeft gemeente Apeldoorn al aan Rijkswaterstaat gevraagd om bij de Polderweg een hele nieuwe en bredere onderdoorgang te maken. Dankzij medefinanciering van provincie Gelderland kon dit in de plannen van Rijkswaterstaat worden ingepast en is deze nieuwe tunnel inmiddels gerealiseerd.

De Polderweg is niet alleen belangrijk voor autoverkeer en schoolgaande kinderen op de fiets, maar is ook een belangrijke verbinding in de groenstructuur van Apeldoorn, waarbij het de groene woonwijk De Maten in de toekomst verbindt met het buitengebied richting het Beekbergerwoud. Vandaar de ambitie om deze noord-zuidverbinding onder de A1 door, op zo'n manier te maken dat dieren hem veilig kunnen en willen gebruiken.

Er bleek genoeg ruimte te zijn voor een gescheiden strook voor dieren met inbegrip van een stobbenwal. Deze is voor voornamelijk kleine zoogdieren zeer geschikt. Misschien ziet u hier wel eens een egel of een eekhoorn lopen!

'We weten elkaar te vinden, juist ook omdat we veel samen optrekken voor natuurontwikkeling. Er is door die langdurige samenwerking ook veel onderling vertrouwen.'

Richard Veldman, gemeente Apeldoorn 

Toekomst en ambities:

Als je met de ecologen en verantwoordelijken voor natuurinclusiviteit van beide gemeenten praat, spat het enthousiasme er vanaf. Beide gemeenten hebben nog veel ambities rond vergroening van de leefomgeving. Gemeente Voorst heeft gebiedsvisie A1miljoen bomen, waarin de gemeente op zoek is naar mogelijkheden om een miljoen bomen te planten. Ook het oprichten van nieuwe landgoederen en de groene plannen bij herinrichting van gebieden zoals de voormalige gemeentewerf geven een duidelijke ambitie voor vergroening van de leefomgeving.

Gemeente Apeldoorn heeft de ambitie om de groen-blauwe hoofdstructuur richting het buitengebied te versterken . Ook wordt in zowel nieuwe als bestaande woonwijken en bedrijventerreinen gekeken hoe het stedelijk gebied toch een robuust onderdeel kan worden van de natuurnetwerken.

Beide gemeenten zijn samen bezig met het project Brongebied Groote Wetering dat een groene landschapsimpuls geeft aan het gebied tussen de A50, Twello en de spoorlijn Apeldoorn-Zutphen.

Rijkswaterstaat zit, ook in de toekomst, in de 'meewerkstand', zeggen beide gemeenten. Zo wordt er o.a. gesproken over de aanplant van extra bomen en bosschages. Dit valt buiten het verbredingsproject van de A1.